BƏƏ-nin hədəfi nə və kimdir?| İsrailə yaxınlaşma fonunda kiber arsenalın gücləndirilməsi

Sazişin qüvvəyə mindiyi gündən BƏƏ ilə İsrail arasında qarşılıqlı uçuşların sürətlə başlanması, iqtisadi əməkdaşlıq çərçivəsində özəl şirkətlərin investisiya proqramları, İsrailin onlarla texnologiya şirkətinin BƏƏ-də ofislərinin açılması kimi intensiv fəaliyyətlər həyata keçirilir. Əbu-Dabi və Təl-Əviv qarşıdakı günlərdə xüsusilə texnologiya kimi kritik sahələrdə əməkdaşlıq edərək müdafiə və təhlükəsizlik məsələlərində strateji tərəfdaşlığa başlayacaqlarına işarə edir. Əslində, bəzi rəsmi görüşlərdən sonra verilən açıqlamalarda BƏƏ səlahiyyətlilərinin İsraili “strateji kiber tərəfdaş” kimi qələmə verməsi bu ortaqlıq prosesinin ilk addımı kimi qiymətləndirilə bilər.


İsrail və BƏƏ arasında strateji tərəfdaşlıq təşəbbüslərinin bölgədə necə rezonans doğuracağı başqa müzakirə mövzusudur. Xüsusilə də İran üçün bu tərəfdaşlıq yaxınlaşan təhlükənin əlaməti ola bilər. Texnoloji sahədə qurulan tərəfdaşlığın kiberməkan ölçüsünü nəzərə alsaq, İranın nisbətən zəif mövqedə olduğunu iddia etmək olar.

İsraili düşmən dövlət kimi tanıdan İranın mövcud kiber imkanlarının BƏƏ-nin İsrail tərəfindən inkişaf etdiriləcək kiber texnologiyalarına qarşı nə dərəcədə təsirli olacağı bəlli deyil. Uzun müddətdir əhəmiyyətli kiber imkanlar əldə etməyə çalışan BƏƏ, texnoloji üstünlük baxımından bölgənin əsas aktorlarından biri olmaq yolunda görünür.

BƏƏ-nin kibergücünün əsas aktorları: ABŞ və İsrail

2008-ci ildən bəri Birləşmiş Ştatların (ABŞ) kəşfiyyat xidmətləri və kibertəhlükəsizlik üzrə ekspertlərinin məsləhəti ilə BƏƏ kibertexnologiyalarda əhəmiyyətli nailiyyətlər əldə edib. Bu müddət ərzində kibertəhlükəsizlik sahəsində baş ekspertlərdən biri və ABŞ-da baş məsləhətçi olan Riçard Klark ABŞ-ın tapşırığı ilə BƏƏ-yə göndərilib. BƏƏ-də kiber texnologiyalar sahəsində bir qurum qurmaq üçün Əbu-Dabiyə gələn Klarkın “Good Harbor” şirkəti vasitəsilə “Raven Project” kimi tanınan kritik bir layihəyə başladığı məlumdur.


“Raven” layihəsi BƏƏ-yə bəzi hökumətləri, jurnalistləri və hüquq müdafiəçilərini izləməyə kömək edən gizli təşəbbüs kimi tanınır. 2014-cü ilə qədər bu kritik layihə Əbu-Dabi villasında gizli şəkildə həyata keçirilirdi və ABŞ kəşfiyyatının əməkdaşlarının və təhlükəsizlik mütəxəssislərinin iştirakı ilə inkişaf etməyə başladı. Bu layihə ilə BƏƏ-nin Qətər və İran kimi dövlətləri hədəf alan kiber əməliyyatlara diqqət yetirdiyi və kibercasusluq sahəsində texnoloji infrastrukturunu təkmilləşdirdiyi vurğulanır.

Bundan əlavə, “Raven” və BƏƏ-nin dövlət tərəfindən dəstəklənən bütün kibercasus əməliyyatlarının 2014-cü ilin sonlarında qurulduğu təxmin edilən “DarkMatter” şirkəti ilə həyata keçirilməyə başladığı iddia edilir. BƏƏ-dən olan keçmiş milli təhlükəsizlik müşavirlərinin və kəşfiyyat rəsmilərinin yaradılmasında təsirli olduğu bilinən “DarkMatter” BƏƏ administrasiyasının kibercasusluq proqramında mühüm bir “qərargah” olaraq təyin oluna bilər.

Texnoloji imkanlarından müxalifət ünsürlərinə təzyiq vasitəsi kimi istifadə etdiyi iddia edilən Əbu-Dabi rəhbərliyinin kəşfiyyat sahəsində xarici dövlətlər və şirkətlərlə əməkdaşlıq edərək kiber silah ticarətinə önəm verdiyini görmək mümkündür. Bununla bağlı BƏƏ-nin 2011-2016-cı illər arasında “milli təhlükəsizlik, terrorizm və qeyri-qanuni fəaliyyətlərlə mübarizə” məqsədilə İtaliyanın “HackingTeam”, Almaniyanın “FinFisher” və İsrail NSO kimi şirkətlərdən texnoloji casusluq alətləri aldığı müəyyən edilib. Məsələn, 2011-ci ildə üzə çıxan texniki sənədlərə görə, BƏƏ jurnalisti və fəalı Əhməd Mansur həbs olunmazdan əvvəl “FinFisher”in mobil telefonuna göndərdiyi “FinSpy” kiber silahı ilə BƏƏ kəşfiyyat xidməti tərəfindən izlənilib. BƏƏ kəşfiyyatı tərəfindən müxalif ünsürlər üçün faydalı silah olan bu cür vasitələrin sonrakı illərdə daha çox İsrail şirkətlərindən əldə edilməsi diqqət çəkir.

2016-cı ildə BƏƏ-nin NSO-nun flaqman məhsulu olan və günümüzün kiber silah sənayesinin əsas aktoru kimi xarakterizə edilə bilən “Pegasus” vasitəsilə müxaliflərə, jurnalistlərə və fəallara casusluq etdiyi müəyyən edilib. Dünyanın ən güclü və mürəkkəb kibercasusluq cihazlarından biri kimi tanınan “Pegasus”un BƏƏ-yə nə vaxt və kimlər vasitəsilə satıldığı mübahisəli məsələdir. Qeyd olunan illərdə İsraillə zəif diplomatik əlaqələri olan BƏƏ-nin bu cür milyon dollarlıq silahları İsrail kəşfiyyat xidmətləri vasitəsilə aldığını iddia etmək olar.


Məlumdur ki, BƏƏ və bütün digər xarici dövlətlərə satılan kiber texnologiyalar və ya digər müdafiə/təhlükəsizlik məhsulları İsrail administrasiyasının təsdiqindən keçməlidir. Qeyd edək ki, İsrailin kiber texnologiya şirkətləri tərəfindən hazırlanmış kibercasusluq və müşahidə vasitələri İsrail Müdafiə Nazirliyinin icazəsi ilə xarici ölkələrə də satıla bilər. NSO, “Cellebrite” və “Verint” kimi kiber silah şirkətləri də xarici dövlətlərin kəşfiyyat xidmətləri ilə gizli/açıq müqavilələr bağlaya bilər.

Bəzi İsrail kiber texnologiya şirkətlərinin məhsulları ilə bağlı daha bir maraqlı məqamı burada qeyd etmək lazımdır. Mümkün kəşfiyyat və təhlükəsizlik problemlərinə görə bəzi hallarda əlaqədar şirkətlər tərəfindən istehsal edilən kiber texnologiyalar müəyyən ölkələrdə qeyri-aktiv ola bilər. Məsələn, dünyanın bir çox kəşfiyyat xidmətləri və hüquq-mühafizə orqanları tərəfindən alınan NSO-nun “Pegasus” kiber silahı İsrail, ABŞ, Rusiya, Çin və İranda fəaliyyət göstərmir. Mobil telefonuna NSO casus proqramı sızan şəxs yuxarıda qeyd olunan ölkələrdən birinin sərhədlərinə daxil olduğu andan proqram təminatı GPS identifikasiyası vasitəsilə söndürülür.

Bu Yaxın Şərq ölkəsini kiber texnologiya alətləri ilə təmin edən İsraildən başqa, ABŞ kəşfiyyat agentliklərinin də BƏƏ-də nüfuzlu olduğu bilinir. ABŞ-ın BƏƏ administrasiyasına xüsusilə Milli Təhlükəsizlik Agentliyi (NSA) vasitəsilə texniki dəstək və bəzi şirkətlər vasitəsilə kibertəhlükəsizlik həlləri/alətləri təmin etdiyinə dair iddialar var.

Bu baxımdan, məsələn, “DarkMatter” şirkəti və BƏƏ-nin keçmiş İsrail hərbi kəşfiyyat bölməsi “Unit8200” və ABŞ-da NSA işçilərini çox yüksək maaşlarla işə götürdüyü ortaya çıxdı. Bu əməkdaşlıq çərçivəsində bazar dəyəri 500 milyon dollardan çox olduğu bilinən “DarkMatter” şirkətinin kiber istedadı və texnoloji kəşfiyyat imkanları inkişaf etməyə başladı. Nəticədə, BƏƏ administrasiyasının ölkə sərhədləri daxilində kibercasusluq və müşahidə imkanları şəxsi həyatın mümkün pozuntuları baxımından həyəcanverici ölçülərə çatıb.

ABŞ və İsrailin yüksək səviyyəli kiber texnologiyalarından istifadə edən BƏƏ, öz kəşfiyyat xidmətləri daxilində inkişaf etdirdiyi kibercasusluq vasitələri ilə də xəbərlərin mövzusu oldu. “Karma” adlı kibercasusluq silahı istehsal edən BƏƏ-nin bu silahdan xüsusilə xarici dövlətlərə qarşı istifadə etdiyi müəyyən edilib. Türkiyə də daxil olmaqla bəzi xarici dövlətlərin məşhur şəxsləri “iPhone” cihazlarında zəiflikdən istifadə edən “Karma” proqramının hədəfinə çevrildi. BƏƏ-nin kəşfiyyat məlumatlarının toplanması cihazı olan “Karma” kimi kibertexnologiyaların inkişafının əsas aktorları hesab edilən ABŞ və İsrailin gələcəkdə BƏƏ üçün daha çox layihə hazırlayacağı güman edilir. İsraillə yaxınlaşma addımlarından sonra bu layihələri İsrail şirkətləri ilə intensiv şəkildə inkişaf etdirmək mümkün ola bilər.


İsrail-BƏƏ strateji kiber tərəfdaşlığının qurulması

Keçmiş NSA və “Unit8200” agentlərinin verdiyi texniki dəstək ilə kiber texnologiyalara sərmayələrini davam etdirən BƏƏ rəhbərliyi, İsraillə bağladığı normallaşma müqaviləsi ilə bu sahədə yeni təşəbbüslər edir. Kibertəhlükəsizlik sahəsində müdafiə və hücum texnologiyalarını inkişaf etdirən Təl-Əviv BƏƏ-nin dəvəti ilə yeni müqavilələr imzalamaq üçün Əbu-Dabiyə səfərlər təşkil edir və yarmarka kimi təşkilatlarda iştirak edir.

Təl-Əviv və Əbu-Dabinin kiber məkanda ortaqlığı onların milli təhlükəsizliklərində də ümumi düşmən baxışını mənimsədiklərini ortaya qoyur. Əslində, İsrail Milli Kiberməkan Müdirliyinin rəhbəri Yiqal Unna və onun BƏƏ-dəki həmkarı Məhəmməd əl-Kuveyti “regionun təbiəti” səbəbindən üzləşdikləri təhlükələrin ortaq olduğunu və bu səbəbdən də bu təhdidlərlə mübarizə apardıqlarını bildirirlər.

Razılaşmadan sonra İsrail-BƏƏ əlaqələrinin sürətli inkişafı ilə BƏƏ rəhbərliyi ehtiyac duyduğu kiber texnologiyaları asanlıqla əldə edir. Yeni əməkdaşlıq və tərəfdaşlıq layihələri ilə BƏƏ kibertəhlükəsizlik sahəsində güclü texnoloji potensial yaradır. BƏƏ çoxdan bu istəyini NSO kimi böyük şirkətlərin texnologiyaları ilə reallaşdırmaq istəyir.

İsrailin ən dəyərli şirkətlərindən biri olan NSO milyon dollarlıq məhsulları ilə qlobal kiber silah bazarında lider olmaq üçün dövlətlərlə daha çox əməkdaşlıq edə biləcək. İsrailin xüsusilə Körfəz ölkələri ilə yaxınlaşma addımları, NSO kimi kiber texnologiya şirkətlərinin yeni sövdələşmələr etmək və sektorda böyümək düşüncəsini tətikləyir. BƏƏ administrasiyası NSO və buna bənzər şirkətləri ölkəsinə dəvət etməklə bunun yolunu açır.

Razılaşmadan sonra müxtəlif mənbələrdə əksini tapan məlumata görə, İsraildən özəl təyyarə ilə Əbu-Dabiyə gedən kiber texnologiya şirkətlərinin nümayəndələri BƏƏ-nin xüsusi xidmət orqanları və hüquq-mühafizə orqanları ilə yeni müqavilələr bağlamaq niyyətindədirlər. Bildirilir ki, bir çox kiber texnologiya şirkəti, əvvəllər “Unit8200” və MOSSAD kimi müxtəlif İsrail xidmətlərində rəhbər vəzifələrdə çalışmış yüksək səviyyəli şəxslərin də qatqıları ilə son bir neçə aydan etibarən BƏƏ-yə səfər edib.


Məsələn, “Cellebrite” şirkəti BƏƏ-də adı məxfi saxlanılan dövlət qurumu ilə 3 milyon dollarlıq müqavilə imzalayıb. Keçmiş MOSSAD meneceri olduğu deyilən David Meidanın vasitəçiliyi ilə əldə edilən razılaşma ilə BƏƏ rəhbərliyinin İsrail kəşfiyyat rəsmiləri vasitəsilə kibercasusluq texnologiyaları sahəsində yeni ortaqlıqları hədəf aldığı görünür. Kiber silah bazarının lider dövlətlərindən biri olan İsrailin BƏƏ ilə kiber tərəfdaşlıq təşəbbüsləri ilə Yaxın Şərq bazarında dominant güclərdən birinə çevrilməyi hədəflədiyini söyləmək olar. Hər iki ölkənin səlahiyyətli adları tərəfindən səsləndirilən kiber sahədə strateji tərəfdaş olmaq təşəbbüsü BƏƏ-nin kiber gücə çatması üçün mühüm addım olacaq.

BƏƏ-nin kiber gücünü kim təhdid edir?

BƏƏ-nin kiber güclə bağlı bölgədə təsirli bir dövlət olmaq istədiyi iddia olunsa da, digər regional dövlətlərin buna necə reaksiya verəcəyi də müzakirə mövzusudur. Xüsusilə İran üçün təhlükə sayılan İsrail-BƏƏ ortaqlığı Tehranın kiber sahədə daha yüksək səviyyəli təşəbbüslərə başlaya biləcəyi kimi qiymətləndirilə bilər. Ola bilsin ki, İsrail BƏƏ-yə verdiyi kiber alətlər vasitəsilə İranın rəsmi aktivlərinə və ya özəl təşəbbüslərinə qarşı kəşfiyyat fəaliyyəti həyata keçirə bilər. BƏƏ-nin inkişaf edən əməliyyat kiber gücünə cavab olaraq, İran APT qruplarının (hakerlər, kibercinayətkar qruplar) texniki infrastrukturunu və hücumçu kiber imkanlarını təkmilləşdirmək üçün addımlar atacaq.

Digər tərəfdən, regionda az qala “müşahidə dövləti”nə çevrilə biləcək qonşu ölkələrə və BƏƏ vətəndaşlarına qarşı mümkün kəşfiyyat və müşahidə fəaliyyətləri başqa mövzudur. Keçmiş nümunələrə əsaslanaraq demək olar ki, BƏƏ rəhbərliyi bu cür kəşfiyyat fəaliyyətini daha yüksək səviyyəyə çıxaracaq və əldə etdiyi “böyük məlumatlar”la bölgədəki bəzi aktorlar üçün təhdidedici dövlətə çevriləcək.

Bundan əlavə, BƏƏ kibercasusluq texnologiyalarından təkcə regionda deyil, dünyanın digər dövlət və ya qeyri-dövlət subyektlərinə qarşı da istifadə edə biləcək. Kiber texnologiyalardan təkcə təhlükəsizlik baxımından fəaliyyət göstərmək üçün deyil, həm də məlumat əldə etmək üçün faydalana bilər. ABŞ, İngiltərə, Çin və Rusiya kimi dünyanın bir çox ölkəsinin kibertexnologiyalar vasitəsilə əvəzsiz məlumatlar əldə etməsini nəzərə alsaq, BƏƏ kimi dövlətlərin bu sahəyə üz tutması təəccüblü olmamalıdır.